Συγκομιδή – Αποξήρανση των βοτάνων

Συγκομιδή

Τα φυτά πρέπει να συλλέγονται ημέρα χωρίς υγρασία και κατά προτίμηση τα ηλιόλουστα απογεύματα, μετά την εξάτμιση των πρωινών δροσοσταλίδων. Η συλλογή σε μέρες και ώρες με τις σωστές καιρικές συνθήκες, όταν το φυτό είναι σε πλήρη ωριμότητα, εξασφαλίζει υψηλή περιεκτικότητα σε ενεργά συστατικά. Τα φύλλα θα πρέπει να συλλέγονται κατά προτίμηση όταν βγαίνουν κατά τους ανοιξιάτικους και τους θερινούς μήνες, ενώ τα άνθη όταν αρχίζουν να ανοίγουν τα μπουμπούκια τους και οι καρποί μόλις ωριμάσουν.
Οι ρίζες καλό είναι να συλλέγονται το φθινόπωρο, όταν το φυτό έχει συγκεντρώσει τη ζωτικότητα κάτω από την Επιφάνεια του εδάφους. Ο φλοιός θα πρέπει να συλλέγεται με μεγάλη προσοχή, προκειμένου να μην τεθεί σε κίνδυνο η επιβιώσει του θάμνου ή του δέντρου. Στις περισσότερες περιπτώσεις η πιο ενδεικνυόμενη εποχή για την συγκομιδή είναι η άνοιξη ή το καλοκαίρι.

Αναλυτικότερα:
Υπέργεια μέρη: Περιλαμβάνουν όλα τα μέρη του φυτού που αναπτύσσονται πάνω από την επιφάνεια του εδάφους,κλωνάρια,φύλλα,άνθη,καρποί και σπόροι. Οι βλαστοί κόβονται συνήθως σε απόσταση 5-10 εκατοστών πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, σε μικρό χρονικό διάστημα από την ανθοφορία του φυτού, όταν αυτό καταβάλει περισσότερες προσπάθειες για να αναπτυχθεί. Τα πολυετή φυτά μπορούν να κόβονται πιο ψηλά, πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, για να υπάρξει η δυνατότητα για περαιτέρω συγκομιδής. Τα μεγαλύτερα λουλούδια και τα φύλλα θα πρέπει να μεταφέρονται και να ξηραίνονται ξεχωριστά. Τα πιο μικρά μπορούν να υποβληθούν σε ξήρανση πάνω σε κλωνάρια.
Μεγάλα λουλούδια: Στις περισσότερες περιπτώσεις τα λουλούδια μαζεύονται μόλις ανοίξουν, συνήθως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού ή τις άνοιξης. Είναι φορές που χρησιμοποιούνται μόνο ορισμένα ειδικά μέρη με ανθούς, όπως είναι τα πέταλα στην περίπτωση της καλεντούλας, ενώ σε άλλα λουλούδια χρησιμοποιείται το σύνολο τους.
Μικρά ανθάκια: Τα μικρά ανθάκια μπορούν να μαζευτούν μαζί με το μίσχο τους και να ξεχωριστούς αργότερα. Κρεμάστε τα μικρά ανθάκια, όπως είναι η λεβάντα, ανάποδα με μια χαρτοσακούλα, ή βάλτε τα κρεμασμένα πάνω σε ένα δίσκο. Για ανθάκια όπως του χαμομηλιού απλώστε τα σε καθαρή επιφάνεια.
Καρποί: Κάνουμε τη Συγκομιδή των καρπών ( τόσο αυτών που έχουν πυρήνα, όπως τα μούρα, όσο και εκείνων με πυρήνα) νωρίς το φθινόπωρο, αφού ωριμάσουν αλλά και όσο παραμένουν σκληροί. Αν τους αφήσουμε να παρακινούν δεν θα μπορέσουν να ξεραθούν σωστά. Οι καρποί μπορούν να μαζευτούν ξεχωριστά ή σε τσαμπιά.
Υπόγεια μέρη: Περιλαμβάνουν όλα τα μέρη του φυτού που βρίσκονται στο χώμα (ρίζες, Ριζώματα, κονδύλιο και βολβοί). Τα μέρη αυτά συλλέγονται συνήθως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, όταν τα υπέργεια έχουν μαραθεί, και πριν το έδαφος κατακλυσθεί από τα νερά ή αρχίσει να παγώνει. Υπάρχουν και πολλές ρίζες που μπορούν να συλλέγουν στην αρχή της άνοιξης πριν χάσουν την ζωτικότητα τους. Σκάβουμε βαθιά γύρω από την ρίζα για να μπορέσουμε να την ανασηκώνουμε από κάτω και να την βγάλουμε από το έδαφος. Πολλές ρίζες με ατρακτοειδές σχήμα ξεριζώνονται εντελώς με μεγάλη δυσκολία. Παίρνουμε όσο μέρος θέλουμε από την ρίζα και ξανά φυτεύουμε ότι απομείνει.
Σπόροι: Μαζεύουμε τους σπόρους ώριμους είτε είναι σε καφές είτε είναι σε λουβια, είτε σε ανθισμένος κλώνους στο τέλος του καλοκαιριού και πριν σκορπίσουν.

Αποξήρανση

Τα αποξηραμένα στο σπίτι βότανα είναι κατά πολύ ανώτερα.
Εφόσον τα φυτά αποξηράνουν σωστά, το χρώμα, το άρωμα, η γεύση και οι θεραπευτικές τους ιδιότητες θα διατηρηθούν σε μεγάλο βαθμό. Τα τρία απαραίτητα στοιχεία για μια επιτυχημένη αποξήρανση είναι η σκιά, ο εξαερισμός και η λίγη ζέστη. Σε ψυχρές και υγρές συνθήκες ίσως είναι απαραίτητη μια πρόσθετη πηγή ζέστης, ενώ σε ζεστά κλίματα η φυσική ξηρότητα της ατμόσφαιρας αρκεί.

Κατάλληλα μέρη: Ένα ζεστό σκιερό και καλά αεριζόμενο μέρος του σπιτιού, όπως η σοφίτα ή ένα υπόστεγο, είναι ιδανικό για να κρεμάσουμε δεμάτια ή χαρτοσακούλες με βότανα για αποξήρανση. Για μικρότερες ποσότητες βοτάνων ένα καλά αεριζόμενο ντουλάπι ή ένας πολύ δροσερός φούρνος με την πόρτα ανοιχτή είναι εξίσου κατάλληλα. Απλώνουμε τα βότανα σε δίσκους ή κομμάτια χαρτιού για περιτυλίγματα ή σε εφημερίδα και τα γυρίζουμε συχνά. Αν χρησιμοποιήσουμε το φούρνο, απλώνουμε τα βότανα σε ταψιά ψησίματος. Όταν αποξηραίνουμε βότανα σε υπόστεγο ή σοφίτα πρέπει τα δεμάτια να κρέμονται αρκετά μακριά από τον τοίχο. Ένα σχοινί ή ένα παλιό ξύλινο δοκάρι είναι ιδανικό. Αν αποξηραίνουμε μεγάλες ποσότητες, μπορούμε να κατασκευάσουμε το δικό μας αποξηραντήριο. Ρε τόνου με μουσελίνα πάνω σε ξύλινα τελάρα και τα στιβαρού με σε διαφορετικά επίπεδα πάνω σε ένα πλαίσιο-σκελετό, σαν μια ράφιερα ανοιχτή από τις δυο πλευρές. Αν διαθέτουμε αρκετό χώρο, στερεώνουμε τα τελάρα αποξήρανσης σε στηρίγματα καμωμένα από κομμάτια ξύλου ή από τούβλα. Αν ο καιρός είναι ψυχρός ή υγρός μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ανεμιστήρα ή ένα θερμοσυσσωρευτές για την διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας. Πάντως, είτε χρησιμοποιούμε πλαίσια είτε κρεμάμε τα βότανα μάσα σε δεμάτια ή χαρτοσακούλες, η καλή κυκλοφορία του αέρα έχει ζωτική σημασία για την ξήρανση τους.
Διάρκεια αποξήρανσης: Ο χρόνος της αποξήρανσης ποικίλλει ανάλογα με το συγκεκριμένο φυτό και το τμήμα που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε. Γενικά τα φυτά πρέπει να τρίβοντας και να σπάζουν ανάμεσα στα δάκτυλά. Αν τα φύλλα αποξηρανθούν πριν από τα κοτσάνια, τα κόβουμε και τα αποθηκεύουμε. Τα κοτσάνια και οι μισθοί πρέπει να σπάζουν όταν είναι ξηροί και να μη λυγίζουν. Τα ανθοπέταλα είναι έτοιμα όταν είναι τριζάτα αλλά όχι εύθρυπτα. Ο φλοιός και οι ρίζες πρέπει να είναι αρκετά ξηροί ώστε να σπάνε, ή αν είναι πολύ παχείς να κόβονται σε φέτες με ένα μικρό σφυρί. Ένας πολύ ευγενικός κανόνας για τον χρόνο αποξήρανσης είναι οι τρεις έως επτά ημέρες. Ορισμένα βότανα μπορεί να είναι έτοιμα σε πέντε ημέρες. Τα αποξηραμένα βότανα πρέπει να φαίνονται, να μυρίζουν και να έχουν τη γεύση του φρέσκου φυτού, όμως να ζυγίζουν περίπου το 1/8 του βάρους του.
Προετοιμασία για αποξήρανση: μόλις συλλέξουμε τα βότανα,δεν πρέπει να τα αφήσουμε απευθείας στο φως του ηλίου. Το λαμπερό φως θα στεγνώσει τα αιθέρια έλαια και θα ξεθωριάσει τα φύλλα. Αφαιρούμε τυχόν ζιζάνια ή αποχρωματισμένα φύλλα. Τα φύλλα που προορίζονται για αποξήρανση, εκτός από τα μεγάλα τύπου λαπαθου ή βοραγινου είναι προτιμότερο να αφήνονται με τους μίσχο τους. Ξεχωρίζουμε τα βότανα σε δεμάτια και τα δένουμε χαλαρά με σπάγγο ή κλωστή. Στη συνέχεια, κόβουμε απαλά τις ανθοκορφές, όπως της καλεντουλας, για αποξήρανση. Τέλος,σκουπίζουμε προσεκτικά τις ρίζες και τους φλοιού για να απομακρύνουμε όλο το χώμα και κόβουμε τα φυτά σε φέτες των δυόμισι περίπου εκατοστών.
Θερμοκρασία αποξήρανσης: Τα βότανα αποξηραίνονται καλύτερα σε αργό και σταθερό ρυθμό. Η τεχνητή θέρμανση επιταχύνει τη διαδικασία όμως δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 34° Κελσίου. Ιδανική θερμοκρασία βρίσκεται μεταξύ των 32° και των 34° Κελσίου. Πρέπει να βεβαιωθούμε ότι το μέρος όπου θα γίνει η αποξήρανση έχει φτάσει αυτή η θερμοκρασία πριν εκθέσουμε εκεί τα βότανα. Μετά από 1-2 ημέρες η θερμοκρασία μπορεί να μειωθεί στους 25°-27° Κελσίου για να ολοκληρωθεί η διαδικασία. Ο καλός αερισμός είναι απαραίτητος.